گفتگوی ردکات با مریم بختیاری درباره فیلم کوتاهش « بالا افتادن »

خلاصه فیلم: شبی در شرکتی که آدم ها به آن خواب سفارش می دهند،خواب مردی مطابق سفارشش پیش نمی رود.

مریم بختیاری فیلمساز و بازیگر متولد ۱۹۹۵ در تهران است. او فارغ التحصیل کارشناسی ارشد سینما از دانشکده‌‌ی هنرهای زیبا دانشگاه تهران است. فیلم کوتاه اول او “بالا افتادن” موفق به حضور در فستیوال‌های معتبر بین المللی از جمله بیستمین دوره ی Tirana International film festival و چهل و یکمین دوره ی   Rhode island film festival شد‌.

ردکات: چطور و چگونه فیلمسازی را آغاز کردید؟ در جامعه‌ای که فضای سینما احاطه شده از مردان در قدرت است و مردسالاری حاکمی که تلاش دارد سینمای زنان را نادیده گرفته و یا از زنان به عنوان ابزاری در خدمت بیان ایدههای مردانه استفاده کند. چطور شد تصمیم گرفتید فیلم‌بسازید؟

مریم: از کودکی به واسطه‌ی پدر و مادر سینما دوستم زیاد فیلم می دیدم و همیشه سینما را دنبال می‌کردم. در مقطع کارشناسی با دوستی آشنا شدم که فیلم‌ساز فیلم کوتاه بود و با معاشرت با او متوجه شدم علاقه‌ام به سینما فراتر از فیلم دیدن است و دوست دارم فیلم خودم را بسازم. پس از اتمام کارشناسی، یادگیری سینما را به طور جدی دنبال کردم و برای ارشد هم به سینما تغییر رشته دادم و سپس «بالا افتادن» ،فیلم اولم را ساختم. من در وارد شدن به مسیر ساخت با این مشکل روبرو نشدم. اما متوجه شدم که پس از ورود به جریان فیلم‌سازی بسیاری از همکاران بخشی از موفقیت‌های تو را به واسطه‌ی زن بودنت میدانند‌. شخصا جنسیتم را در مسیر فیلم‌سازی‌ام فاکتور مهمی نمیبینم و دوست ندارم از فیلمسازان مرد جدا شوم. اما این واقعیتی ناراحت کننده است که بعضی از فیلم سازان زن ممکن است از ابتدای مسیر به واسطه‌ی جنسیتشان تبعیض‌هایی را متحمل شوند. به نظرم فیلم سازی در حالت ایده‌آل ساختن دنیای شخصی فارغ از هویت جنسی است.

ردکات: هموار کرد خواهی گیتی را؟ گیتی‌ست کی پذیرد همواری؟ فیلم با بیتی از رودکی شروع می‌شود. ارتباط این بیت با فیلم چیست؟

مریم: تم اصلی فیلم‌نامه و یکی از دغدغه‌های همیشگی من مسئله‌ی پذیرش بود. فکر می‌کنم که همه‌ی آدم‌ها مشکل یا گره‌ای دارند که ممکن است با پذیرش آن و تغییر نقطه دیدشان نسبت به آن مسئله، زندگی متفاوتی را تجربه کنند‌. اما در اکثر مواقع این پذیرش یا اتفاق نمی‌افتد یا آدم‌ها زمان زیادی را درگیر آن هستند. این بیت خیلی نزدیک به این تصورم بود و با توجه به رویکرد متناقض دو کاراکتر با مسائلی که در زندگی دارند به نظرم برای ابتدای فیلم جالب و مناسب بود‌.

ردکات: شما در فیلم هم بازی کردید و هم کارگردانی، چطور تصمیم گرفتید در این موقعیت قرار بگیرید؟ به نوعی هم مقابل دوربین کارگردانی کنید و هم پشت دوربین.

مریم: بازی خودم به عنوان نقش دختر پیشنهاد امین چادگانی،همکار نویسنده‌ام بود. ابتدا اصلا این ایده برایم جالب نبود ولی بعد از مدتی فکر کردم حضور خودم به عنوان کاراکتر دختر ممکن است او را به کاراکتری پویاتر تبدیل کند و او را از حالت تیپ خارج کند. از طرفی هم فکر کردم حضور خودم ممکن است پیشنهاد جدیدی برای انتخاب افرادی با فیزیک متفاوت برای نقش‌های متنوع‌تر باشد.

ردکات: رابطه‌ی خواب از دیدگاه ابن سینا، در حالت خواب، قوه متخیله به عالم قدس متصل می شود و از طریق حس مشترک به کشف و الهام نائل می گردد. ملاصدرا نیز همین نظر را دارد ولی قائل به این است که شخص برای متّحد شدن با عقل فعال باید به مقام و مرتبه جامعیت در نشآت سه گانه عقلی، نفسی و حسی رسیده باشد. پرسش‌هایی چون، ماهیت خواب چیست؟ آیا خوابها احتیاج به تعبیر دارند؟ و اگر پاسخ به آن مثبت است آیا همه خواب ها باید تعبیر شوند یا پاره‌ای از آنها ؟ آیا بین تعبیر و تأویل تفاوت است؟ و … سوالاتی هستند که برای هر صاحب عقل سلیمی ممکن است مطرح شوند. در فیلم شما ما خوابی را تماشا می‌کنیم که نمی‌دانیم شخصیت اصلی در خوابش خواب است و یا در مکان درمانگر خواب است. این بازگوشی با خواب و واقعیت و تاکید بر تلاقی خوابها چطور در ذهنتان شکل گرفت؟

مریم بختیاری

مریم بختیاری

مریم: همواره مسئله‌ی خواب دیدن مورد توجهم بود و اینکه کسی خوابم را ببیند و برایم تعریف کند بسیار خوشحالم می‌کرد. یک روز به این فکر کردم که اگر هر انسانی بداند شب گذشته چه فردی، چه خوابی از او دیده است چه قدر می‌تواند باعث تغییر زندگی ها و روابط شود. از این جا ایده‌ی شرکتی که به آن خواب سفارش می‌دهند به ذهنم رسید‌. با وجود این شرکت امکان این بود که خواب را به عنوان نماینده‌ی خواسته‌ها و آرزوهای کاراکترها که در زندگی واقعی ناممکن بود در نظر گرفت. سپس تصمیم گرفتیم دو کاراکتر که برخورد کاملا متفاوتی با سفارش خواب‌هایشان دارند را در موقعیتی مقابل هم قرار دهیم. مردی که خاطره‌ای در گذشته اش را در خواب‌هایش تکرار میکند و زنی که سعی میکند تجربیاتی که در زندگی واقعی‌اش قابل دستیابی نیستند را در خواب تجربه کند.

ردکات: شخصیت اصلی زن فیلم بسیار راحت و دقیق و با آزادی خاصی در فیلم بازی می‌کند کمی از این شخصیت که خود فیلم‌ساز است توضیح دهید. چطور خوابهایتان را در فیلم زندگی کردید؟

مریم: فکر میکنم هر دو شخصیت ساید‌هایی از کاراکتر مرا در خود دارند. کاراکتر مرد بخش‌هایی از من است که نتوانسته از گذشته عبور کند و به خاطرات چنگ میزند. کاراکتر دختر اما لحظات قوی‌تری از من است. این کاراکتر با وجود گره‌هایی که دارد رها‌تر است و سعی می‌کند تجربه‌های متفاوتی را برای خودش رقم بزند. تلخی واقعیت را پذیرفته اما این باعث نشده در آن گیر کند و هر شب در کالبدی جدید زندگی‌های متفاوتی را تجربه می‌کند. دوست دارم هر روز به او شبیه تر باشم.

ردکات: فضاهای ساخته شده و لوکیشن‌ها مدرن و خالی و وهم‌برانگیز بود به نوعی از روزمرگی و زندگی خالی بود. آیا آگاهانه فضاسازی کردید تا مرزی را بین تخیل و واقعیت به تصویر بکشید و سینما را به خوابی که دیده‌اید یا دیده‌ایم نزدیک‌تر کنید؟

مریم: به تصویر کشیدن شرکتی که در آن خواب سفارش می‌دهند برایم چالش بزرگی بود. می‌دانستم به دلیل مشکلات مالی و امکانات در ایران قادر به تصویر کشیدن شرکتی شبیه به شرکت‌های مشابه در فیلم‌های غیر ایرانی نیستیم و این کار، شرکت را به ماکتی از ایده‌آل تبدیل می‌کرد. علاقه‌ام به طراحی مینیمال و هماهنگی‌اش با نحوه‌ی دکوپاژ و رفتار دوربین مرا به این نوع طراحی سوق داد‌. در جلسات با طراح صحنه به این ایده رسیدیم که طراحی آکسسوار هم باید از همین مدل پیروی کند به این دلیل که نمی‌خواستیم آکسسوارهای شرکت برای بیننده تداعی کننده‌ی آکسسوار محل دیگری باشد که آن را در روزمره می‌بینند پس به نتیجه رسیدیم طراحی اکسسوار و فضا در مینیمال‌ترین شکل ممکن انجام شود.

ردکات: آیا پروژه ای در پیش دارید؟ چنانچه مشغول نوشتن و یا ساختن فیلم جدیدی هستید در موردش توضیح دهید.

مریم: فیلم دومم را تیر ماه سال گذشته ساختم که با وجود شباهت های روایی، فرم متفاوتی را در پیش میگیرد. این روزها مشغول نوشتن اولین فیلم نامه‌ی بلندم هستم.

مصاحبه مانیا اکبری با نینا منکِس

مصاحبه مانیا اکبری با نینا منکِس

ویراستار: مارکتا یاکشووا از نینا منکِس به‌عنوان پیشگام سینمای فمینیستی و یکی از برجسته‌ترین فیلم‌سازان مستقل ایالات متحده آمریکا یاد می‌شود. آثار او در جشنواره‌های بزرگ بین‌المللی فیلم به نمایش درآمده اند؛ از جمله چندین اکران در جشنواره‌های ساندنس، برلیناله، کن،...

درباره فیلمهای مری‌جیرمانوس صبا

درباره فیلمهای مری‌جیرمانوس صبا

نویسندگان : مریم راز،  فرزاد عظیم‌ بیک، مانیا اکبری  مری جیرمانوس صبا جغرافیدان و هنرمندی است که در زمینه‌های فیلم، متن، اجرا و سازماندهی سیاسی کار می‌کند تا به پرسش‌هایی درباره کار، مراقبت و جنبش‌های اجتماعی در جهان عرب و به‌صورت بین‌المللی بپردازد. مری عضو تعاونی...

«زنان در میدان مبارزه»؛ کدام زنان در کدام میدان؟

«زنان در میدان مبارزه»؛ کدام زنان در کدام میدان؟

نویسنده: پگاه پزشکی  متن پیش‌رو بر اساس نه فیلم از زنان فیلمسازعرب تحت عنوان «جایگاه زن عرب در مبارزه است » توسط پگاه پزشکی نوشته شده است. این مجموعه توسط جیووانی ویمِرکاتی گردآوری شده و در کریپتوفیکشن ارائه داده شده است.  وقتی به مبارزه و مقاومت فکر می‌کنیم در...

چیزهای بسیاری برای گفتن دارم

چیزهای بسیاری برای گفتن دارم

مارکتا یاکشووا مقدمه کریپتوفیکشن، به بنیان‌گذاری مانیا اکبری و با همکاری جووانی ویمِرکاتی به عنوان هنرپرداز [کیوریتور]، مجموعه‌ای از ۹ فیلم متنوع را ارائه می‌دهد که همگی ساخته‌ی کارگردانان زن با پیشینه‌ای از خاورمیانه هستند و به مسائلی پیرامون فلسطین و دیگر کشورهای...

زبان در سینمای زنان عرب: درباره زیبایی‌شناسی بیانگری و لکنت!

زبان در سینمای زنان عرب: درباره زیبایی‌شناسی بیانگری و لکنت!

نوشته: امین پاک پرور – سپتامبر ۲۰۲۴ در ساحت سینمای فمینیسم، بیان و عدم بیان، هریک چارچوبی هستند برای مقاومت در برابر ساختارهای سلطه. فیلمسازانی که در این نوشتار به بحث میگذارم، از زبان—چه در حضور و چه در غیاب آن—برای به چالش کشیدن و نقد نظام‌های استعماری و مردسالارانه...

جستار در باب زیست دوگانه‌ی زن جنوب جهان در آثار لاریسا سنسور

جستار در باب زیست دوگانه‌ی زن جنوب جهان در آثار لاریسا سنسور

نویسنده: مریم شایسته (نویسنده تحریریه مدرسه فیلم ماجرا) من جهان فیلم‌های لاریسا سنسور را با عینک دو دیدی می‌بینم که تجسم روایت‌ دوگانه‌ها و دوگانگی راوی است. او هر چند در نسلی متفاوت و جغرافیایی دیگر دنیا را تجربه کرده است، اما کند و کاو در فیلم‌هایش گویی ترجمه‌ی جهان...

اشباح آشنا: هانتولوژی و ارواحی که خاطراتمان را تسخیر کرده‌اند

اشباح آشنا: هانتولوژی و ارواحی که خاطراتمان را تسخیر کرده‌اند

نویسنده: مائده معینی (نویسنده تحریریه مدرسه فیلم ماجرا) فرقی نمی‌کند، حتی اگر هیچوقت هیچ روحی زیر تخت‌خوابت نبوده، آن‌ها بالاخره یک‌ جایی آن اطراف حضور داشته‌اند.  اشباح آشنا (۲۰۲۳)، لاریسا سنسور اشباحِ آشنا (۲۰۲۳)، مستند ۴۰ دقیقه‌ایِ ساخته‌ی لاریسا سنسور و سورِن...

گفتگوی مانیا اکبری و حسام یوسفی با بهمن و بهرام ارک در مورد دو فیلم حیوان و پوست 

گفتگوی مانیا اکبری و حسام یوسفی با بهمن و بهرام ارک در مورد دو فیلم حیوان و پوست 

مانیا: ارسطو با نگاه کردن به انسان و تحلیلِ او به دو بعدِ تفکر و جسم، انسان را حیوان ناطق تعریف کرد. فردریش نیچه را می‌توان در زمره‌ی اندک فیلسوفانی دانست که در سنت فلسفی غرب، برای بیان مقاصد و اهداف ژرف خود از تمثیل‌ها و تشبیه‌های حیوانی بهره جسته است. باید توجه داشت...

تصویر خاورمیانه از نگاه خاورمیانه، بررسی فیلم دیوار صوتی

تصویر خاورمیانه از نگاه خاورمیانه، بررسی فیلم دیوار صوتی

پرنیان مصطفوی- نویسنده تحریریه مدرسه فیلم ماجرا فیلم دیوار صوتی، به کارگردانی احمد غصین به موضوع جنگ حزب‌الله لبنان و اسرائیل در سال 2006 می‌پردازد. این فیلم جوایز ویژه‌ای از جمله جایزه‌ی بهترین فیلم هفته‌ی منتقدان جشنواره‌ی فیلم ونیز را از آن خود کرده است.  در این...

نبرد بدون سنگر – خانه بدون سرپناه

نبرد بدون سنگر – خانه بدون سرپناه

کاوشی در فیلم «تمام این پیروزی» ساخته احمد غصین نوشته امین پاک پرور - مرداد ۱۴۰۳ فیلم «تمام این پیروزی» اثر احمد غصین، کوششی است در بازآفرینیٍ وضع مردم غیرنظامی در گیر و دار جنگ لبنان به سال ۲۰۰۶. این فیلم با نمایش رنج‌های فردی و جمعی، به بررسی تأثیرات چندوجهی جنگ بر...