کاوشی در فیلم «تمام این پیروزی» ساخته احمد غصین
نوشته امین پاک پرور – مرداد ۱۴۰۳
فیلم «تمام این پیروزی» اثر احمد غصین، کوششی است در بازآفرینیٍ وضع مردم غیرنظامی در گیر و دار جنگ لبنان به سال ۲۰۰۶. این فیلم با نمایش رنج‌های فردی و جمعی، به بررسی تأثیرات چندوجهی جنگ بر زندگی افراد پرداخته و به طور ویژه به موضوعات نظارت، کنترل و دینامیک‌های فضایی جنگ تاکید میکند. احمد غصین با تمرکز و بسط روایت فیلم در منطقه‌ای زیر بمباران نظامی، به آسیب جنگ به معماری خانه اشاره میکند و از این رهگذر تا واکاوی اضطرابهای ساکنان خانه پیش می‌رود. متن پیش رو از مفهوم Forensic Architecture ایال وایزمن٬ و نظریه Panopticon میشل فوکو استفاده میکند تا درک بهتری از رویکرد فیلم نسبت به مصائب جنگ فراهم آورد.
امین پاکپرور
فیلم «تمام این پیروزی» در خلال یک آتش‌بس کوتاه‌مدت ۲۴ ساعته رخ میدهد که در آن، مروان به جستجوی پدرش می‌پردازد که تصمیم گرفته در روستای محاصره‌شده خود بماند. در همین حال، همسر مروان، رنا، باید به تنهایی به امور مهاجرت قریب‌الوقوع آنها به کانادا رسیدگی کند. با فروپاشی آتش‌بس و ناموفق بودن جستجوی مروان، او به خانه نجیب، دوست مورد اعتماد خانواده، پناه می‌برد. فیلم به طور ملموس افزایش احساس انزوا و ناامیدی مروان را به تصویر می‌کشد، در حالی که او، نجیب و گروهی از مردان مسن‌تر در خانه گرفتار و با خشونت فزاینده مواجه می‌شوند. ساختار خانه نجیب که تحت بمباران‌های مداوم و ورود نیروهای نظامی قرار دارد، به نقطه کشمکش و تلاقی امنیت و جنگ و به دام افتادگی تبدیل میشود.
مفهوم Forensic Architecture که توسط ایال وایزمن برای نخستین بار ابدع شده چارچوب مهمی برای تحلیل دینامیک‌های فضایی فیلم ارائه میدهد. Forensic Architecture به استفاده از تکنیک‌ها و ابزارهای معماری برای بازسازی و تحلیل شواهد مرتبط با حوادثی مانند نقض حقوق بشر، جنگ‌ها، و درگیری‌های سیاسی می‌پردازد. این روش شامل بازسازی سه‌بعدی صحنه‌های جرم، تحلیل تصاویر ماهواره‌ای، شبیه‌سازی‌های کامپیوتری، و مصاحبه با شاهدان عینی است. هدف اصلی این روش ارائه شواهد قابل قبول و معتبر به دادگاه‌ها، نهادهای حقوق بشری، و رسانه‌ها است. مثالهای پیش رو بخشی از تاریخ کاربردهای این ایده را نشان میدهد:
تحقیق در مورد حمله به غزه (2014): وایزمن و تیمش از Forensic Architecture برای بازسازی و تحلیل حملات هوایی به نوار غزه استفاده کردند. آنها با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای، شهادت شاهدان عینی، و اطلاعات موجود، صحنه‌های حملات را بازسازی کردند و توانستند شواهدی را درباره تخریب خانه‌های غیرنظامیان ارائه دهند.
قتل عام سینجار (Sinjar) در عراق: در این پروژه، از طریق Forensic Architecture به بررسی و مستندسازی جنایات داعش علیه ایزدی‌ها در منطقه سینجار پرداخته شد و با استفاده از تصاویر هوایی و مصاحبه با بازماندگان، نقشه‌ای از تخریب‌ها و خشونت‌های انجام‌شده تهیه شد که به عنوان شواهد در دادگاه‌ها مورد استفاده قرار گرفت.
بررسی قتل اریک گارنر در نیویورک: در این مورد، از Forensic Architecture برای تحلیل ویدئوی منتشر شده از قتل اریک گارنر، که توسط پلیس نیویورک خفه شد، استفاده کردند. آنها توانستند با استفاده از تحلیل‌های فضایی و زمانی، شواهد جدیدی در مورد نحوه وقوع حادثه و مسئولیت افسران پلیس ارائه دهند.
وایزمن از ایده Forensic Architecture به عنوان ابزاری برای ارائه حقیقت و عدالت استفاده میکند. او با تحلیل معماری و تکنولوژی‌های پیشرفته، حوادث پیچیده را بازسازی کرده و شواهد جدیدی را به جامعه بین‌المللی و محاکم قضایی ارائه میدهد. این روش به ویژه در مناطقی که شواهد به راحتی در دسترس نیستند یا توسط دولت‌ها و گروه‌های نظامی مخفی نگه داشته می‌شوند، بسیار مؤثر است.
بدین ترتیب٬ Forensic Architecture شامل کاربرد تحلیل‌های معماری و فضایی برای بررسی و افشای پیامدهای خشونت در محیط‌های فیزیکی است. با تامل در این چارچوب، می‌توان فهمید که چگونه تصویرسازی خانه نجیب در فیلم احمد غصین همچون آینه ای است که خشونت علیه غیرنظامیان را آشکار میکند. تبدیل خانه از پناهگاهی امن به محلی آسیب‌پذیر، داینامیک قدرت و کنترل را بازتاب میدهد. این فیلم امکان بررسی دقیق‌تر این موضوع را فراهم می‌آورد که چگونه فضای معماری ضرورتا پناهگاهی انسانی نیست بلکه ساکنان را در معرض تهدیدات مداوم قرار می دهد، و رابطه متقابل میان محیط‌های ساخته‌شده‌ی شهری و تجربیات جنگ را برجسته میکند. خشونت‌های نیروی نظامی که بر پیکر خانه آشکار میشود خود همچون شاهدی بر خشونت عریان است و نیروی نظامی را به دادگاه آینده فرامی‌خواند.
نظریه Panopticon میشل فوکو این تحلیل فضایی را درباره فیلم مورد نظر کامل‌تر میکند. Panopticon مدلی است از یک زندان طراحی شده توسط جرمی بنت‌هام (Jeremy Bentham) که برای ایجاد وضعیت دائمی مشاهده شدن توسط یک نیروی قدرتمند (سرباز/دولت/ زندان‌بان) ابداع شده است، جایی که امکان مشاهده شدن دائمی زندانی‌ها موجب میشود رفتار خود را به طور مداوم با خواست نیروی قدرتمند مرکزی تنظیم کنند. ساختار دایره‌وارٍ Panopticon زندان‌بان را در مرکز قرار میدهد و زندانی‌ها را در محیط دایره به بند می‌کشد تا یک یکشان پیش چشم زندان‌بان قابل مشاهده و کنترل باشند. فوکو ساختار چنین زندانی را به عنوان تمثیلی از وضعیت جامعه مدرن توصیف کرده که افراد مختلف به شکل فراگیر زیر چشم نهادهای نظارتی زندگی میکنند و این زیست زندان وار آزادی آنها را سلب میکند.
در فیلم احمد غصین نیز خانه نجیب همچون یک سلول Panopticon عمل میکند. و حس مداوم تحت نظارت بودن توسط سربازها که به مثابه چشم مرکزی زندان ناظر کاراکترها هستند به تصویر کشیده شده است. تهدید مشاهده شدن، شخصیت‌ها را وادار به باقی ماندن در حالت هوشیاری دائمی میکند، که بازتاب‌دهنده فکر فوکو از خودتنظیمی تحت نظارت است. این وضعیت دائمی هوشیاری به عنوان باری روان‌شناختی قابل توجه نمود پیدا میکند که بر اقدامات و تعاملات شخصیت‌ها تأثیر می‌گذارد و آنها را وادار به اجتناب از شناسایی و آسیب بالقوه میکند.
علاوه بر این، تصویرسازی فیلم از فناوری‌های نظارتی مدرن—مانند پهپادها و دوربین‌های دید در شب —تجربه ما از مشاهده فیلم را در چارچوب فکری فوکو غنی‌تر میکند. این فناوری‌ها نمایانگر روش‌های معاصر کنترل و نظارت هستند و نمایش آنها در فیلم تهدید موجود برای شخصیت‌ها را برجسته میکند. تصویرسازی این فناوری‌ها عدم تعادل قدرت میان ناظران و مشاهده‌شدگان را نمایان می‌سازد و نشان میدهد که چگونه ابزارهای پیشرفته نظارتی احساس آسیب‌پذیری و عدم قدرت شخصیت‌ها را تشدید میکند. نظریه Panopticon فوکو به عنوان لنزی برای درک نحوه تاثیر نظارت بر خودمختاری و رفتار شخصیت‌ها عمل میکند. آگاهی شخصیت‌ها از نظارت خارجی—چه از سوی نیروهای نظامی و چه از فناوری‌های نظارتی—جوی از اضطراب و خودتنظیمی ایجاد میکند که در آن زندگی افراد به طور پیوسته تحت تأثیر ترس از دیده شدن قرار می‌گیرد.
فیلم «تمام این پیروزی» به کارگردانی احمد غصین نشان میدهد که چگونه سینما در بازنمایی و بازاندیشی تاثیرات جنگ بر زندگی انسان‌ها همچون شکلی از Forensic Architecture به یغما رفتنٍ عدالت را آشکار میکند. با تکیه بر چارچوب نظری Forensic Architecture و همچنین بازنگری به شباهت محیط خانه‌ی جنگزده به فضای Panopticon، می توان دریافت که این فیلم نه تنها تجارب فردی و جمعی ناشی از جنگ را به تصویر می‌کشد، بلکه به تحلیل عمیق‌تری از نقش فضاهای معماری و فناوری‌های نظارتی در شکل‌دهی به رفتار و روان‌شناسی انسان‌ها می‌پردازد.
فیلم به ما یاد آور میشود که در دوران معاصر، خشونت و نظارت نه تنها به‌عنوان پدیده‌هایی فیزیکی، بلکه به‌عنوان نیروهایی روان‌شناختی و اجتماعی عمل میکنند که می‌توانند ساختارهای اجتماعی و فردی را تحت تاثیر قرار دهند. از این منظر، «تمام این پیروزی» دعوتی است به تأمل در مورد پیچیدگی‌های قدرت، کنترل و پایداری انسان در مواجهه با شرایط بی‌ثباتی و تهدیدات دائمی. احمد غصین با به چالش کشیدن مرزهای میان مکان‌های امن وغیرامن، و با بررسی دقیق روابط بین دیدن و دیده شدن، نه تنها به تجربه شخصیت‌هایش در خانه‌ای در محاصره پرداخته، بلکه به پرسش‌های اساسی‌تری درباره تاثیرات جنگ بر هویت و خودآگاهی انسان‌ها می‌پردازد.
کتاب‌نامه
- **بنت‌هام، جرمی.** *نوشته‌های پان‌اپتیکون*. لندن: ورسو، ۱۹۹۵.
– مجموعه‌ای از نوشته‌های جرمی بنت‌هام که در آنها به طراحی زندان پان‌اپتیکون می‌پردازد؛ طرحی که پایه نظریه فوکو درباره نظارت و کنترل قرار گرفت.
- **فوکو، میشل.** *مراقبت و تنبیه: تولد زندان*. ترجمه آلن شرایدن. نیویورک: وینتیج بوکس، ۱۹۹۵.
– این کتاب به بررسی توسعه تاریخی سیستم کیفری مدرن می‌پردازد و مدل Panopticon را به عنوان الگویی برای فهم دینامیک قدرت در جوامع مدرن مطرح میکند.
- **وایزمن، ایال.** *معماری قانونی: خشونت در آستانه قابل تشخیص بودن*. نیویورک: زون بوکس، ۲۰۱۷.
– ایال وایزمن مفهوم معماری قانونی را معرفی میکند؛ روشی برای بررسی نقض حقوق بشر از طریق تحلیل فضایی و بازسازی معماری.
- **وایزمن، ایال.** “مقدمه: فورنسیس.” در *فورنسیس: معماری حقیقت عمومی*، به‌سرپرستی معماری قانونی، ۳۲-۹. برلین: استرنبرگ پرس، ۲۰۱۴.
– مقدمه‌ای بر اصول معماری قانونی و بررسی کاربرد آن در تحقیقات مختلف حقوق بشری.
- **زنگنه، حیفا.** *شهر بیوه‌ها: روایت یک زن عراقی از جنگ و مقاومت*. نیویورک: انتشارات سون استوریز، ۲۰۰۷.
– روایتی از پیامدهای کشتار سینجار و نقش معماری قانونی در مستندسازی جنایات جنگی.
- **گرگوری، درک.** *جنگ در همه جا*. ژورنال جغرافیا، ۱۷۷:۳، ۲۵۰-۲۳۸، ۲۰۱۱.
– به بررسی ماهیت فراگیر جنگ در جامعه معاصر می‌پردازد، از جمله نقش فناوری‌های نظارتی مانند پهپادها در جنگ‌های مدرن.
